روشهای دفع مواد زائد جامد - وبلاگ سفر

به گزارش وبلاگ سفر، روش های معمولی که تا به امروز برای دفع زباله بکار گرفته شده است شامل بازیافت، سوزاندن، دفن بهداشتی و تهیه کمپوست با استفاده از سیستمهای سنتی، نیمه صنعتی و مدلهای پیشرفته هوازی و غیر هوازی است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی شهرهای کشور و وجود زمین های بایر فراوان در اطراف شهرها و بعلاوه ویژگی های خاص زباله های شهری در ایران که بیش از 70 درصد آن ها را مواد آلی تشکیل می دهد، روش های سوزاندن، کمپوست و دفن بهداشتی به صورتی که در ابتدا با اجرای سیستم های بازیافت از مبدأ فراوری همراه باشد از اهمیت خاصی برخوردار است.

روشهای دفع مواد زائد جامد

نویسندگان:اختر کاویانی- طاهره ابراهیم پور

روش های دفع زباله

روش های معمولی که تا به امروز برای دفع زباله بکار گرفته شده است شامل بازیافت، سوزاندن، دفن بهداشتی و تهیه کمپوست با استفاده از سیستمهای سنتی، نیمه صنعتی و مدلهای پیشرفته هوازی و غیر هوازی است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی شهرهای کشور و وجود زمین های بایر فراوان در اطراف شهرها و بعلاوه ویژگی های خاص زباله های شهری در ایران که بیش از 70 درصد آن ها را مواد آلی تشکیل می دهد، روش های سوزاندن، کمپوست و دفن بهداشتی به صورتی که در ابتدا با اجرای سیستم های بازیافت از مبدأ فراوری همراه باشد از اهمیت خاصی برخوردار است که در زیر به صورت خلاصه مورد بحث قرار می گیرند:

1- سوزاندن (Incineration)

در ایران با توجه به کیفیت زباله های شهری که به بهره وری بازیافت و کودسازی در آن ها زیاد است و هم با عنایت به وجود زمین های بایر و فراوانی که در اطراف شهرها تناسب خاصی برای دفن بهداشتی زباله دارند، سرمایه گذاری در جهت احداث کارخانه های زباله سوز، توصیه نمی شود. اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی زباله های بیمارستانی معمولاً بیش از انواع دیگر زباله ها است، محاسن و معایب سوزاندن زباله با دستگاههای زباله سوز به شرح زیر خلاصه می شود:

محاسن:

* این روش مؤثرترین روش دفع زباله است که در مقایسه با سایر روشهای دفع، به زمین کمتری احتیاج دارد. خاکستر به جامانده به دلیل عاری بودن از مواد آلی و باکتری ها از نظر بهداشتی مخاطره آمیز نبوده و قابل دفن است.

* آب و هوا و تغییرات جوی تقریباً تأثیر مهمی در این روش ندارد.

* سوزاندن زباله در دستگاه های زباله سوز منافع جنبی نظیر استفاده از حرارت ایجاد شده برای گرم کردن بویلرها و در نتیجه فراوری انرژی در پی دارد.

معایب:

* این روش در مقایسه با سایر روش ها به سرمایه گذاری و هزینه ی اولیه بیشتری احتیاج دارد.

* این روش ایجاد بو، دود و آلودگی هوا می کند که عموماً مورد اعتراض مردم است.

* این روش به کارکنان کارآزموده و افراد مجرب برای بهره برداری و نگهداری از دستگاه های زباله سوز احتیاج دارد.

* هزینه نگهداری و تعمیرات در این روش بیش از سایر روشهای دفع زباله است.

* این روش برای دفع مواد زاید خطرناک نظیر مواد رادیواکتیو و مواد قابل انفجار روش مناسبی نیست.

کمپوست:

تعریف کلمه کمپوست - عبارت است از تجزیه ی کنترل شده ی مواد آلی در حرارت و رطوبت مناسب به وسیله باکتری ها، قارچ ها، کپک ها و سایر میکروارگانیسم های هوازی و یا غیر هوازی. کمپوست دارای درصد زیادی هوموس است. هوموس اصلاح کننده ی خاک بوده و باعث بهبود شرایط زندگی و عملکرد موجودات خاک می شود. نکته مهم اینکه هوموس حاوی اندازه زیادی مواد ازته می باشد که به تدریج در خاک آزاد شده و در اختیار گیاه قرار می گیرد.

عوامل مؤثر در تهیه ی کود از زباله:

* رطوبت توده ی کمپوست بایستی بین 50 تا 60 درصد باشد.

* تأمین اکسیژن مورد احتیاج برای تجزیه ی مواد (هوادهی).

* درجه ی حرارت مورد احتیاج برای تجزیه مواد حدود 60 درجه سانتی گراد است.

* همگن بودن مواد به منظور کنترل عمل تجزیه.

* تنظیم نسبت (این نسبت باید حدود 30 باشد).

* ابعاد و قطعات موادی که باید تجزیه گردند هر چه کوچکتر باشد، مجموع سطح آنها بیشتر شده و در نتیجه سطح تماس آنها با میکروارگانیسم افزایش می یابد.

2- کمپوست یا کود گیاهی

* تهیه ی بیوکمپوست از فضولات شهری در مقایسه با سایر روشهای دفن زباله، بخصوص سوزاندن، مقرون به صرفه تر و مالی تر است، بطوری که در حوالی شهرها با سرمایه گذاری کمی می توان کودهای مناسبی جهت توسعه ی فضای سبز شهری و یا به منظور فروش تهیه نمود. یادآور می شود که به دلیل گنجایش نسبتاً زیاد تأسیسات تهیه کمپوست و هم محدودیت حجم فراوری و الزام به رعایت زمان تبدیل مواد آلی زباله به کمپوست، نمی توان کلیه زباله های شهری را به کود کمپوست تبدیل کرد، بلکه استفاده از روشهای دیگر دفع زباله نظیر دفن بهداشتی هم یک مسأله ای اجتناب ناپذیر است. از آنجا که بیش از 70 درصد از زباله های شهری در ایران را مواد آلی تشکیل می دهند فراوری بیوکمپوست می تواند به خوبی درصد برنامه های بازیافت و دفع بهداشتی زباله در کشور ما قرار گیرد.

دفن بهداشتی زباله:

* دفن بهداشتی زباله عبارت است از انتقال مواد زاید جامد به محل ویژه ی دفن آنها در دل خاک به نحوی که خطری متوجه محیط زیست نشود. این روش متداول ترین روش دفن زباله در دنیا است. عملیات دفن بهداشتی زباله شامل چهار مرحله ی زیر است:

1- ریختن زباله در یک وضع کنترل شده.

2- پراکندن و فشردگی زباله در یک لایه نازک برای حجم مواد (به ضخامت حدود 2 متر).

3- پوشاندن مواد با یک لایه ی خاک به ضخامت حدود 20 سانتی متر.

4- پوشش لایه ی نهایی زباله به ضخامت حدود 60 سانتی متر با خاک.

دفن بهداشتی زباله یک روش کاملاً قابل قبول و مطمئن برای دفع زباله های شهری است و به اسم یک جایگزین در مقابل تلنبار کردن زباله مطرح است. پوشاندن مواد در دفن بهداشتی زباله به طور مؤثر از تماس حشرات، جوندگان، حیوانات دیگر و پرندگان با زباله ها جلوگیری به عمل می آورد. لایه ی پوششی خاک بعلاوه از تبادل هوا و مواد زاید جلوگیری نموده و اندازه آب سطحی را که ممکن است به داخل محل دفن نفوذ کند به حداقل می رساند. ضخامت لایه ی خاکی که برای پوشش روزانه ی مواد به کار می رود بایستی حداقل 15 سانتی متر و پوشش نهایی خاک در روی شیارهای زباله 60 سانتی متر باشد تا از نظر ایجاد و یا نشت گازهای فراوریی در اعماق و یا سطح زمین کنترل لازم به عمل آید.

انتخاب محل دفن زباله

به طور خلاصه فاکتورهای مهمی که در انتخاب محل دفن زباله باید مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از توجه به بهداشت و سلامت عمومی، سطح زمین مورد احتیاج، توپوگرافی منطقه، مطالعات هیدرولوژی و زمین شناسی صندلی، قابلیت دسترسی به خاک پوششی مناسب، قابلیت دسترسی به محل دفن، فاصله شهر تا محل دفن، رعایت جهت بادهای غالب، زهکشی محل دفن، هزینه ها و استفاده های آینده از زمین و توجه خاص هر طرح جامع توسعه شهری.

انتخاب زمین مورد احتیاج مناسب برای دفن زباله های شهری، مهمترین عمل در دفن بهداشتی محسوب می شود که باید با دقت کافی و همکاری ادارات و موسساتی چون حفاظت محیط زیست، بهداشت محیط، سازمان آب منطقه ای، سرجنگلداری، کشاورزی و منابع طبیعی و هم با تشریک مساعی شهرداری ها انجام شود. محل دفن بهداشتی زباله باید حداقل به مدت 25 سال محاسبه شده و در جهت توسعه شهر نباشد. این امر هم از نظر ایجاد ترافیک ناشی از رفت و آمد کامیون های زباله کش و هم از نظر مسائلی که در اجرای عملیات در محل دفن مورد توجه است، حائز اهمیت است. انتخاب نوع زمین برای طراحی دفن بهداشتی زباله و عملیات بهره برداری و هم ابزار مورد احتیاج تأثیر بسیار مستقیمی در این مورد دارد.

روش های مختلف دفن بهداشتی زباله

روش های مختلف دفن بهداشتی زباله بر حسب موقعیت جغرافیایی، سطح آبهای زیرزمینی و اندازه خاک قابل دسترس برای پوشش زباله بسیار فرق دارد. قابل ذکر است که شرح کامل یکایک این روشها از حوصله ی ای گفتار، خارج بوده و تنها به شرح کلی روشهای مسطح، سراشیبی، ترانشه ای اکتفا می شود.

الف - روش مسطح Area Method

از این روش در موقعی استفاده می شود که زمین برای گودبرداری، مناسب نباشد در این روش زباله ها بعد از تخلیه به صورت نوارهای باریکی به ضخامت 75- 40 سانتی متر در روی زمین تسطیح شده و لایه های زباله فشرده می شوند تا ضخامت آنها به 300-180 سانتی متر برسد. از این مرحله به بعد روی لایه های آماده شده قشری از خاک به ضخامت 30-15 گسترده و فشرده می شوند.

ب - روش سراشیبی Ramp Method

اغلب در مواردی که اندازه کمی خاک برای پوشش زباله در دسترس باشد از روش سراشیبی استفاده می کنند. اصولاً مساعدترین منطقه برای عملیات دفن بهداشتی زباله در این روش، منطقه ها کوهستانی با شیب کم است، که خوشبختانه به وفور در کشور ما یافت می شود. در این عملیات جایگزینی و فشردن مواد به روش قبلی انجام شده و خاک لازم برای پوشاندن زباله از قسمتهای دیگر محل تأمین می شود.

ج - روش ترانشه ای یا گودای Trench Method

* این روش در منطقه های که خاک به عمق کافی در دسترس بوده و سطح آبهای زیرزمینی به کفایت پایین است مورد استفاده قرار می گیرد. بدین ترتیب ترانشه هایی به طول 30-12، عمق 4-1 و عرض 15- 4/5 متر حفر می شود. از این پس زباله در ترانشه هایی که از قبل آماده شده است تخلیه شده و به صورت لایه های نازکی که معمولاً بین 200-150 سانتی متر است فشرده می شود.

* ارتفاع این لایه ها بایستی حداکثر به 2/5 - 2 متر رسیده و در صورت لزوم با قشری از خاک به ضخامت 30 - 10 سانتی متر پوشیده شوند.

* بازیافت مواد

* یکی از مهمترین اهداف در پردازش مواد زاید جامد، بازیافت و جداسازی ترکیبات با ارزش از داخل زباله و تبدیل آن به مواد اولیه می باشد. امروزه تکنیک های مختلفی در دنیا برای تفکیک و جداسازی اجزای ترکیبی مواد زاید جامد پیشرفته اند که از مهمترین این تکنیک ها می توان به دو روش عمده ی تفکیک از مبدأ فراوری و تفکیک در مقصد که در زیر به آن پرداخته خواهد شد، اشاره نمود.

الف - تفکیک از مبدأ فراوری

* روش جداسازی و تفکیک در مبدأ یکی از مهمترین و کم هزینه ترین روش های جداسازی و تفکیک مواد زاید، محسوب می شود.

* در این روش، زایدات قابل بازیافت پس از جداسازی در منزل جهت ذخیره سازی به ظروف ویژه ای که بدین منظور در محیط های مسکونی، نصب شده است، منتقل و سپس به وسیله سرویس های ویژه و منظم از محل فراوری به محل تبدیل، حمل می گردند. یکی از محسّنات این روش عدم اختلاط و آلودگی مواد زاید قابل بازیافت با هم و در نتیجه عدم احتیاج به ضدعفونی و شستشوی مضاعف و بعلاوه صرف هزینه های مازاد است.

ب - تفکیک در مقصد

* روش جداسازی و یا تفکیک در مقصد هم یکی دیگر از روشهای بازیافت و جداسازی مواد زائد به شمار میرود. در این روش زایدات قابل بازیافت پس از ورود به مراکز انتقال و یا دفع به به وسیله روش سنتی و با صرف نیروی انسانی و یا به وسیله انواع سیستم های مکاهمه همچون سرند، آهنربا، تونل باد و ... از داخل مواد تفکیک و جداسازی می گردند. بطور کلی هر کارخانه ی بازیافت و تبدیل مواد زاید جامد از سه قسمت اساسی زیر تشکیل شده است:

1- قسمت دریافت مواد

2- قسمت جداسازی

3- قسمت آماده سازی محصول و فراوری

از نظر کلی تمام موادی را که مصرف کنندگان به دور می ریزند می توان بازیابی کرد. در عمل بین کمیت و کیفیت این مواد تفاوت وجود دارد. موادی که برای بازیابی و برگشت به صورت مواد اصلی نامناسب هستند موادی می باشند که عناصر تشکیل دهنده ی آنها بسیار متفاوت بوده و نامرغوب می باشند. از این رو مدیریت مواد زاید جامد با دارا بودن اهداف معین در خصوص اندازهی از زباله که باید بازیابی شده و یا به روش های دیگر دفع، تحویل شود، قادر به ارائه ی سیستم معینی از بکارگیری و استفاده ی مجدد این مواد خواهد بود. با توجه به اندازه مواد تشکیل دهنده زباله، اندازه بازیافت آنها هم در هر کشوری بر حسب سیاست گذاری ها و شرایط مالی و احتیاج به منابع، تفاوت دارد.

* در کشور ما با 20 توجه به این که درصد مواد بازیافتی شامل کاغذ، کارتن، پلاستیک، شیشه و فلزات و هم حدود 70 درصد آنها شامل مواد قابل کمپوست می باشد، لذا اتخاذ سیستم بازیافت از مبدأ یک تحول اساسی در مدیریت مواد زاید جامد خواهد بود. قابل ذکر است که در حال حاضر بازیافت از زباله های بیمارستانی و مراکز بهداشتی ممنوع می باشد.

بهینه سازی مدیریت مواد زاید جامد شهری:

* در این زمینه انجام مدیریت صحیح مواد زاید جامد و از آن جمله توجه به فراوری زباله ی کمتر در محور بازیافت از مبدأ فراوری، جمع آوری و دفع صحیح اینگونه مواد که در واقع ارکان اصلی بهینه سازی این مدیریت را تشکیل می دهد از ضروریات امر است. توجه به رفاه پرسنلی، تهیه ی قانون صحیح و عاری از نقص مدیریت پس مانده ها و وابستگی به خارج از جمله مواردی است که بایستی در برنامه ی مدیریت زایدات شهری کشور مدنظر قرار گیرد. بدین ترتیب آنچه مسلم است بهره گیری از تجربه های کسب شده شهرداری های کشور طی سالهای اخیر می باشد که قادر است با توجه به محاسن و معایب آن راهکارهای اساسی و خطوط اصلی فرایند این مدیریت را در سال های آینده ترسیم نماید.

مواردی چند از راه کارهای اساسی در بهینه سازی مدیریت زایدات:

* انجام مطالعات لازم برای آنالیز شرایط جمع آوری و دفع زباله در شهرهای مختلف کشور با توجه خاص بر اصول فراوری زباله ی کمتر.

* تهیه ی مقدمات تدوین، ارائه و تصویب قوانین و استانداردهای لازم در این زمینه با توجه خاص بر مواد زاید سمی و خطرناک بویژه زباله مراکز بهداشتی درمانی کشور.

* برگزاری سمینارها و آموزش های لازم برای کادر خدمات شهری در شهرداری های کشور

* تأمین اعتبارات لازم برای بهبود بهداشت محیط شهرها به وسیله وزارت کشور به ویژه توسعه صنایع بیو کمپوست

* انجام اقدامات اساسی در برای تأمین ماشین آلات مورد احتیاج به منظور مکاهمه نمودن روش های تازه جمع آوری و دفع مواد زاید

* انجام هماهنگی های لازم برای تأمین اعتبارات مورد احتیاج به منظور احداث کارخانه های بیو کمپوست و بازیافت از مبدأ فراوری به وسیله سیستم بانکی کشور

* تهیه ی دستورالعمل ها و بخشنامه های لازم جهت بهبود مدیریت مواد زاید جامد و جلوگیری و ممانعت از بازیافت غیر بهداشتی مواد زاید در شهرها

منبع:

مواد زائد جامد - دکتر قاسم علی عمرانی.

مواد زائد جامد - دکتر کامیار یغمائیان.

منبع: نشریه پیغام پزشک، شماره 57

منبع: راسخون