مواجهه دریای خزر با فاجعه زیست محیطی - وبلاگ سفر

به گزارش وبلاگ سفر، مطالعات محققان پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی نشان می دهد به طور میانگین هر ماهی دریای خزر تعداد 1.47 قطعه میکروپلاستیک بلعیده است که بیشترین اندازه این میکروپلاستیک ها را الیاف تشکیل می دهد و با توجه به اهمیت ماهیان در سبد غذایی حوضه خزر جنوبی، این نوع آلودگی وارد زنجیره غذایی جنوب خزر می گردد و باید به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که میانگین فراوانی میکروپلاستیک ها در خزر جنوبی بیشتر از مواردی بود که در رسوبات خلیج عظیم استرالیا یافت شده است.

به گزارش وبلاگ سفر، دکتر علی مهدی نیا، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در تبادل نظر با ایسنا میکروپلاستیک ها را قطعات پلاستیکی کمتر از 5 میلی متر دانست که منشاء آنها از محصولات آرایشی و پاک نماینده (میکروپلاستیک های اولیه) و یا ناشی از خرد شدن و فرسایش قطعات پلاستیکی و زباله ها (میکروپلاستیک های ثانویه) است.

وی با تاکید بر اینکه میکروپلاستیک ها نوع دیگری از مسائل زیست محیطی هستند که همچون ماکرو و مزو پلاستیک ها، آلودگی محیط زیستی ایجاد می نمایند، ادامه داد: میکروپلاستیک ها می توانند از طریق آزادسازی مواد افزوده شده به پلاستیک ها در محیط، منبع آلاینده های محیط زیست باشند؛ چرا که میکرو پلاستیک ها، آلاینده های محیط (هوا، آب یا ذرات معلق) را که می توانند به محیط دریایی منتقل شوند، تغلیظ می نمایند. ضمن آنکه این آلاینده ها می توانند سایر آلاینده های موجود در ستون آب و رسوبات دریایی را جذب نموده، تجمع داده و به زیستگاه منتقل نمایند.

به گفته این محقق حوزه اقیانوس شناسی، میکروپلاستیک ها دارای مقدار های مشابه پلانکتون، تک یاخته های ریز دریایی و باکتری ها هستند و وجود آنها در محیط های دریایی، منجر به بلع آنها از طریق موجودات آبزی خواهد شد.

مهدی نیا با تاکید بر اینکه میکروپلاستیک ها در اقیانوس های دنیا همه جا وجود دارند و در بسیاری از توده های آبی، منطقه ها ساحلی و فراساحلی یافت می شوند، اظهار کرد: شناور بودن، یک پارامتر کلیدی برای در نظر گرفتن سرنوشت میکروپلاستیک ها است؛ چرا که ذرات شناور مثبت و منفی میکروپلاستیک ها در قسمت های بالای ستون آب یافت می شوند، در حالی که ذرات شناور منفی با گذشت زمان به سمت کف دریا و رسوب حرکت می نمایند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی یادآور شد: بسیاری از زباله های موجود در رسوبات (تا 96 درصد)، زباله های پلاستیکی هستند و رسوبات به اسم یک مقصد برای میکروپلاستیک ها به تعداد می فرایند. الیاف (فیبرها) اغلب از نوع میکروپلاستیک هایی هستند که در ستون آب و رسوبات در سطح دنیا یافت می شوند.

وی با اشاره به شرایط دریای خزر از نظر وجود میکرو پلاستیک ها گفت: دریای خزر عظیمترین دریاچه روی کره زمین و از نظر مساحت از دریاچه های عظیم آمریکا و دریاچه ویکتوریا در آفریقا عظیمتر است؛ با این حال اهمیت این دریاچه تنها به علت مقدار آن نیست، بلکه به علت محیط بسته و فشار جمعیت در سواحل آن است. از آنجا که این دریاچه محصور است، در مقایسه با محیط های مشابه، تحمل کمتری دارد و در برابر آلاینده های محیطی و بشرزاد آسیب پذیرتر است.

مهدی نیا، آلاینده های نفتی و صنعتی، حفاری گسترده نفت و گاز در فلات قاره، عبور تانکرها و کشتی ها و تخلیه مواد سمی و زباله ها را از جمله عواملی دانست که باعث شده است دریای خزر با یک فاجعه زیست محیطی جدی روبرو گردد.

این محقق پژوهشگاه اقیانوس شناسی تاکید نمود: جنوب دریای خزر تحت تأثیر فعالیت های شدید گردشگری، مراکز پرجمعیت شهری و روستایی، فعالیت های ماهیگیری و ورود پساب های آلوده از حوضه های داخلی واقع شده است که این مسائل آن را کاندیدای یکی از محیط های آلوده دریایی در دنیا می نماید، به گونه ای که طبق شواهد و گزارش های مستند، ضایعات جامد و پلاستیک ها، آلاینده های اصلی ورودی به دریای خزر هستند.

به گفته این محقق، مشاهدات میدانی و گزارش ها نشان داده است که زباله های پلاستیکی را می توان به راحتی در سواحل دریای خزر مشاهده کرد.

ماهیگیری ساحلی و گردشگری دو منبع مهم آلایندگی میکرو پلاستیک

مهدی نیا افزود: در تحقیقی که از طریق پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در سال 1398 بر روی 6 ایستگاه ساحلی شنی و 18 ایستگاه ساحلی دریایی در سه استان ساحلی خزر جنوبی صورت گرفت، تعیین شد که میانگین فراوانی میکروپلاستیک ها در ایستگاه های ساحلی - شنی و ساحلی - دریایی به ترتیب 196 و 103 قطعه بر کیلوگرم رسوب بوده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی، با بیان اینکه بر اساس این مطالعات میکروپلاستیکِ الیاف مانند، رایج ترین شکل میکروپلاستیک ها در دریای خزر است، گفت: پلی استایرن و پلی اتیلن ترفتالات به ترتیب عمده ترین پلیمرهای موجود در رسوبات ساحل و رسوبات ساحلی-دریایی بودند.پلی استایرن به طور گسترده در صنایع بسته بندی و لوازم آرایشی استفاده می گردد که از طریق هوازدگی، زباله و فرسایش به راحتی وارد محیط می گردد.

وی فعالیت های ماهیگیری و فاضلاب منطقه ها مسکونی را یکی دیگر از منابع احتمالی ورود پلی استایرن در این منطقه دانست و با بیان اینکه پلی اتیلن ترفتالات هم پلیمر رایج در بطری های پلاستیکی است، یادآور شد: در بیشتر منطقه ها مورد مطالعه، شیب منفی فراوانی میکروپلاستیک ها از ساحل به دریا مشاهده شد که نشان می دهد ماهیگیری ساحلی، گردشگری و رودخانه ها می توانند منابع اصلی حضور میکروپلاستیک ها در این منطقه باشند.

مهدی نیا خاطر نشان کرد: میانگین فراوانی میکروپلاستیک های ساحلی و فراساحلی در خزر جنوبی (103 قطعه در کیلوگرم رسوب خشک) بیشتر از مواردی بود که در رسوبات خلیج عظیم استرالیا یافت شد. رسوبات شرق دریای چین و دریای زرد و رسوبات فلات قاره ای شمال شرقی اقیانوس اطلس فراوانی میکروپلاستیک نسبتاً بالاتری نسبت به سیلاب های ساحلی دریای خزر نشان داد، علاوه بر آن میانگین غلظت میکروپلاستیک های ساحلی دریایی در این مطالعه تقریباً برابر با میانگین گزارش شده برای رسوبات دریای سیاه است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی افزود: در تحقیق مشابهی که در نمونه های آب سطحی در خزر جنوبی صورت گرفت، میانگین غلظت میکروپلاستیک ها 0.246 قطعه در مترمکعب بوده است. مقدار و رنگ غالب میکروپلاستیک ها در آب های ساحلی و فراساحلی به ترتیب 1000 تا 5000 میکرون و سفید شفاف بوده است. بعلاوه فیلم ها و الیاف حدود 40 تا 50 درصد تعداد کل میکروپلاستیک ها در نمونه های آب را تشکیل می دادند.

وی افزود: پلی اتیلن، پلی پروپیلن و پلی اتیلن ترفتالات سه نوع پلیمر اصلی میکروپلاستیک ها در نمونه های آب سطحی ساحلی بودند و میانگین فراوانی میکروپلاستیک ها در آب های جنوب دریای خزر (0.246 قطعه در مترمکعب) بیشتر از آب های دریای بالتیک بوده است.

مهدی نیا تصفیه خانه های فاضلاب شهری را یکی از منابع مهم انتشار میکروپلاستیک ها به محیط زیست از طریق پساب و لجن دانست و ادامه داد: در حالی که تصفیه خانه های فاضلاب، ماکروپلاستیک ها و بعضی خرده های پلاستیک کوچک را در حوض های هوادهی یا لجن فاضلاب به دام می اندازند، بخش عظیمی از میکروپلاستیک ها، به علت مقدار کوچک شان، از این واحدها عبور می نمایند و وارد محیط زیست می شوند.

تصفیه مناسب پساب و رهاسازی لجن در محیط زیست

وی بعلاوه افزود: نتایج تحقیقات بر روی تصفیه خانه فاضلابی در ایران نشان می دهند که روزانه 22000 مترمکعب پساب و 14 تن لجن آبگیری شده از این تصفیه خانه به محیط تخلیه می شوند که به طور میانگین به ترتیب حاوی 9.32 و 276.35 میلیون قطعه میکروپلاستیک در روز است و در این مطالعات میکروپلاستیک ها از نظر ویژگی های ریخت شناسی به دو دسته میکروفیبرها و میکروذرات طبقه بندی شدند و تعیین شد که قسمت اعظم این میکرو پلاستیک ها را فیبرها به خود اختصاص داده اند (بیش از 77 درصد در پساب و بیش از 87 درصد در لجن) و نوع عمده میکروالیاف و میکروذرات در خروجی های این تصفیه خانه به ترتیب پلی استر و پلی اتیلن بودند.

این محقق یادآور شد: بیشتر از 63 درصد میکروپلاستیک های خروجی مقدار 37-300 میکرومتر دارند که با توجه به نسبت سطح به حجم بالای آنها، می توانند در جذب و انتقال آلاینده ها به ویژه ترکیبات آلی پایدار و فلزات سنگین نقش مهمی داشته باشند. براساس تحقیقات انجام شده بر خروجی های تصفیه خانه فاضلاب می توان گفت اگر چه مقدار میکروپلاستیک موجود در پساب کمتر از لجن بوده است که نشان دهنده نقش مثبت تصفیه خانه فاضلاب در کاهش بار میکروپلاستیکی فاضلاب ورودی به آن است، اما استفاده یا دفن لجن می تواند موجب ورود آنها از محیط خاک به آب بر اثر وزش باد یا رواناب های ناشی از بارندگی گردد.

وی تاکید نمود: بنابراین در مدیریت و کنترل مقدار انتشار میکروپلاستیک ها در تصفیه خانه های فاضلاب بایستی به سهم هر دو جریان خروجی، پساب و لجن و راستا انتقال آلودگی میکروپلاستیک از آنها به محیط زیست آبی توجه داشت.

ورود میکروپلاستیک به منوی غذایی ماهیان خزر

مهدی نیا ادامه داد: مطالعه میکروپلاستیک ها بر روی ماهیان تجاری خزر هم نشان داده است که میکروپلاستیک ها در دستگاه گوارش بیش از 66 درصد از ماهیان سفید (Rutilus frisii kutum) مورد مطالعه، مشاهده شده و به طور میانگین هر ماهی تعداد 1.47 قطعه میکروپلاستیک بلعیده است که بیشترین مقدار این میکروپلاستیک ها را الیاف (38.75 درصد) و بعد از آن فرگمنت ها (31.42 درصد)، فیلم ها (30 درصد) و دانه ها (11.42 درصد) به خود اختصاص داده اند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی گفت: این داده ها نشان داد که آلودگی میکروپلاستیک در ماهی سفید دریای خزر به مقدار قابل توجهی وجود دارد و مصرف این ماهی ممکن است میکروپلاستیک را به انسان انتقال دهد.

وی ادامه داد: بعلاوه نتایج مطالعه فراوانی، مقدار، رنگ و ترکیب پلیمری میکروپلاستیک ها در دستگاه گوارش کفال خاکستری طلایی (Liza aurata) در سواحل استان گیلان نشان داد که 49 درصد نمونه ها آلوده به میکروپلاستیک بودند و تعداد 70 قطعه میکروپلاستیک از دستگاه گوارش 100 ماهی صید شده (به طور ماز طریق 0.7 میکروپلاستیک در هر ماهی) شناسایی شد و بین طول و وزن ماهی با تعداد میکروپلاستیک در دستگاه گوارش رابطه معنی داری وجود داشت، به گونه ای که بیشترین تعداد میکروپلاستیک های موجود در بدن ماهیان در فصل بهار مشاهده شده است.

مهدی نیا تاکید نمود: با توجه به اهمیت ماهیان کفال در سبد غذایی حوضه خزر جنوبی و با توجه به اینکه این ماهیان نسبت به رژیم های غذایی خود در برابر عفونت بسیار آسیب پذیر بودند، باید به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی گفت: با توجه به اهمیت خلیج گرگان به اسم یکی از منطقه ها مهم اکولوژیکی دریای خزر، مطالعه ای برای ارزیابی آلودگی میکروپلاستیک ها در ماهی ها و گونه های کف زی در این خلیج انجام شد. موجودات کف زی آنالیز شده در این مطالعه شامل میگو (Litopenaeus vannamei) و صدف (Cerastoderma lamarcki و Mytilaster lineatus) و سه گروه اصلی از ماهیان (Liza saliens، Neogobius melanostomus و Rutilus caspicus) بوده است. دامنه فراوانی میکروپلاستیک (MP) در میان موجودات مورد مطالعه، بیشترین مقدار میکروپلاستیک در بافت نرم ماهی گاوماهی گرد خزری (39 قطعه برگرم) و صدف راه راه معمولی یا سراستودرما (19.8 قطعه بر گرم) بر حسب وزن خشک مشاهده شد.

وی خاطر نشان کرد: با توجه به مطالعات انجام شده می توان بیان داشت که مقادیر قابل توجهی از میکروپلاستیک ها به ویژه فرم فیبری وارد بدن ماهیان می گردد و می تواند مقدار قابل توجهی از آلودگی ها از طریق آنها وارد بدن ماهیان شده و زمینه آسیب های جدی برای آنها ایجاد کند. با توجه به اهمیت ماهیان در سبد غذایی حوضه خزر جنوبی می توان بیان نمود که این نوع آلودگی وارد زنجیره غذایی جنوب خزر می گردد و باید به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.