مساله زلزله تهران: آیا خبری هست؟ - وبلاگ سفر

به گزارش وبلاگ سفر، مهدی زارع؛ در هجدهمین سالروز زلزله بم، یکی از مدیران امداد و نجات در تهران، در مصاحبه ای نکاتی را در مورد زلزله تهران به نحوی مطرح کرد که برخی مخاطبان تصور کرده اند که نکند خبری هست که مدیران از زلزله تهران دارند و دیگران ندارند و بر همان اساس نکاتی را به شکل مبهم رسانه ای می کنند. ولی اساسا مساله زلزله تهران از دید نگارنده چیست؟ آیا خبری هست؟

هر گاه خبری از زلزله ای هرچند کوچک در پیرامون تهران منتشر شود، سوال می شود که آیا زلزله مهمی در راه است؟ آیا این زلزله کوچک پیش لرزه نبود؟ اگر ما با مجموعه ای از زمین لرزه ها به صورت خوشه ای در یک بازه زمانی اندک روبرو باشیم و تعداد زیادی زمین لرزه روی یک گسل خاص رخ دهند، می توان این طور تحلیل کرد که این زمین لرزه ها نشانه های پیش لرزه ای هستند.

با توجه به اینکه گزارش تازهی طی روز های اخیر از وقوع زلزله های متعدد و کوچک نرسیده نمی توان الزاما رخداد یک زلزله کوچک تهران را به عنوان یک پیش لرزه در نظر گرفت، ضمن اینکه مثلا در شرق تهران یعنی در منطقه ها بومهن، پردیس، لواسانات و… میزان وقوع زلزله های گزارش شده در سال های گذشته بیشتر از غرب تهران بوده و می توان گفت شرق تهران لرزه خیزتر از غرب تهران است. در شرق تهران هم قطعه شرقی گسل مشا و هم بخشی از گسل پردیس قرار گرفته است.

تابستان همین امسال شاهد وقوع زلزله ای با بزرگای بیش از 4 در منطقه پردیس بودیم. به منظور پیش بینی زلزله، در پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مرکز ملی پیش بینی زلزله بعد از زلزله 1382 بم راه اندازی شد که متاسفانه در سال های اخیر کار آن متوقف شده است.

شناسایی خطر های احتمالی در بازه های کوتاه مدت و تغییرات سطح این خطر ها از کار های مهمی است که با تداوم حرکت و بازگشایی و تقویت مراکزی از این دست باید در دستور قرار گیرد و وقفه پیش آمده در سال های اخیر در کار مرکز ملی پیش بینی زلزله پژوهشگاه نیز با بازگشایی سریع و شتاب و تمرکز بیشتر روی کار علمی و آکادمیک پیش بینی زلزله به سرعت جبران شود. این مرکز با نگاهی چند رشته ای موضوع پیش بینی حالات بحرانی را مورد بررسی قرار می داد.

البته کار های این مرکز، در قالب برنامه های پژوهشی نگارنده و همکاران همچنان و در حد توان دنبال می شود. پیش بینی زلزله محصول فعالیت هایی در تخصص زلزله شناسی است و هدف از آن پیش آگاهی و اطلاع رسانی از مکان، بزرگا و زمان (به صورت دقیق یا به احتمال) رخداد زلزله در آینده همچنین پیش یابی احتمال رخداد خطر زلزله در بازه های زمانی کوتاه مدت است.

در پی زلزله بم که رخداد پیش لرزه ها موجب پیش آگاهی مردم بود، ولی مسوولان محلی و همچنین مقامات کشور امکان برآورد رخداد زلزله ای مهم و اطلاع رسانی را نداشتند و حتی نمی توانستند تایید کنند که لرزش های حاصله در واقع زلزله هایی هستند که در همان پهنه گسله در حال رخداد است و سپس وقوع زلزله بزرگ بم که با حدود 30 هزار کشته همراه بود، فشار زیادی از سوی مردم بم به مسوولان برای کار در زمینه پیش بینی زلزله وارد آمد و همین موضوع انگیزه مهمی برای پرداختن به امر پیش بینی زلزله و الزام موسسات پژوهشی و دانشگاه به راه اندازی واحد های مربوط به پیش بینی زلزله و سرمایه گذاری در این موضوع شد.

طراحی و راه اندازی سامانه های هشدار سریع زلزله نیز مهم است، طراحی چنین سامانه ای برای شهر تهران از سوی نسل تازه زلزله شناسان و متخصصان ایرانی اجرا شده، ولی هنوز بعد از 12 سال این برنامه عملیاتی نشده است.

تهران در برآورد های مختلف جهانی در رده شش کلانشهر مهم جهان که در معرض ریسک بالای زلزله است، واقع شده است (در کنار توکیو، استانبول، لس آنجلس، اوزاکا و جاکارتا) به نحوی که هر رخداد زمین لرزه در این کلانشهر ها عملا به یک فاجعه در سطح بین المللی تبدیل می شود. در اینکه تهران شهری زلزله خیز است که حتما زلزله مهم و مخرب در محدوده یا نزدیکی آن رخ خواهد داد هیچ شکی وجود ندارد، کافی است سابقه تاریخی لرزه خیزی تهران (ری) بررسی شود.

اولین زلزله تاریخی در محدوده تهران (ری) هزار و 300 سال قبل از میلاد مسیح رخ داده است. توقف رشد جمعیت تهران، مهاجرت معکوس از تهران و حتی تغییر مرکز، چنانچه در دستور کار دولت قرار گیرد، موجب می شود تا از جذابیت تهران به عنوان مرکزیت سیاسی و اداری کاسته شود تا بتوان برای همین تهران موجود، جهت کاهش ریسک چاره جویی کرد. اینکه گفته شود که تمام ایران به یکسان لرزه خیز است نیز غلط است.

در نواحی مرکزی ایران منطقه های وجود دارد که لرزه خیزی و خطر زلزله در آن ها کمتر است و با لحاظ کردن سایر پارامتر ها می توان برای مکان یابی مرکز تازه با در نظر گرفتن پارامتر خطر و ریسک زلزله کمتر اقدام شود. پس از زمین لرزه ملارد در سال 1396، نگارنده طی یادداشتی به رییس جمهور وقت، آقای دکتر روحانی، ضرورت این موارد را یادآوری کرد.

درخواست برای انجام چنین برنامه ای در چهارسال قبل، به رغم دستور پیگیری از سوی رییس جمهور در مراحل اداری و با نگاه رقابتی سازمان های مختلف و البته با دلیل یا بهانه کمبود بودجه پیگیری نشد، امید است اکنون چنین کاری به صورت جدی دنبال شود.

بخشی از برنامه کاری پیشنهادی نگارنده عبارت بود از: تشکیل کمیته عالی پایش لرزه ای و مخاطرات، تشکیل رصدخانه ملی زلزله و سوانح طبیعی در ایران، ارتقای کیفی نحوه مدیریت بحران در ایران و ایجاد کانون بین المللی حمایت از نوآوری در زمینه کاهش ریسک زلزله و سوانح که در چهارسال قبل و امروز بوده و هست.